fizyka.org  ::  mamy 21 lat!

Fizyka
Fizyka
 
Strona g³ówna > Artyku³y - Fizyka > Nobel z fizyki 2006
Nagroda Nobla z fizyki 2006

Nagrodê Nobla z fizyki otrzymali amerykañscy astrofizycy John C. Mather (zdjêcie po lewej stronie) i George F. Smoot (zdjêcie po prawej stronie) za potwierdzenie gor±cego scenariusza narodzin Wszech¶wiata, który mia³ miejsce 13,7 mld lat temu.

Tegoroczne Noble wspaniale ilustruj±, jak kosmologia przekszta³ca³a siê z nauki pe³nej czczych dysput i hipotez w tward± wiedzê potwierdzon± eksperymentem.

A¿ po lata 60. zesz³ego wieku w kosmologii toczy³ siê spór miêdzy zwolennikami Wszech¶wiata nieskoñczonego i niezmiennego a entuzjastami hipotezy, ¿e kosmos narodzi³ siê w jednym momencie, czyli z gor±cego praatomu, jak s±dzi³ twórca tej koncepcji George Lemaitre (belgijski ksi±dz i kosmolog).

Na to, ¿e galaktyki rozbiegaj± siê rozpêdzone potê¿n± eksplozj±, wskazywa³y teleskopowe obserwacje Edwina Hubble'a jeszcze z lat 20. ub. wieku.

Z drugiej strony sceptycy wskazywali, ¿e rozszerzanie siê przestrzeni niekoniecznie oznacza, i¿ istnia³ gor±cy i gêsty pocz±tek. "Kto by tam wierzy³ w jaki¶ Big Bang (Wielki Wybuch)" - kpi±co rzuci³ brytyjski astrofizyk Fred Hoyle w pogadance dla BBC pod koniec lat 40. Tym samym niechc±cy wprowadzi³ i spopularyzowa³ ten s³ynny dzi¶ termin.

Dyskusje by³y gor±ce, ale ja³owe. Brakowa³o faktów, które przechyli³yby szalê na jedn± lub drug± stronê. "Poniewa¿ nie robi± ¿adnych eksperymentów, dziedzina jest martwa. Przypomnij mi, bym nie je¼dzi³ na ¿adne konferencje na temat grawitacji!" - pisa³ do ¿ony amerykañski fizyk i noblista, prof. Richard Feynman, z konferencji w Warszawie w 1963 r.

Wielki Wybuch gór±!

Ju¿ jednak nastêpnego roku nast±pi³ prze³om. Dwóch in¿ynierów z laboratoriów Bella - Arno Penzias i Robert Wilson - zmaga³o siê z anten± do ³±czno¶ci z pierwszym satelit± telekomunikacyjnym Telstar. Antena bez przerwy ³apa³a jakie¶ szumy, mimo ¿e in¿ynierowie robili niemal wszystko, by odbiór by³ czysty, m.in. zeskrobali odchody go³êbi z wnêtrza czaszy. Szumów nie da³o siê jednak usun±æ, gdy¿ - jak siê niebawem okaza³o - ich przyczyn± nie by³a wada w konstrukcji, lecz mikrofalowe promieniowanie z kosmosu. Znaleziono pierwszy, d³ugo poszukiwany ¶lad po gor±cej epoce Wszech¶wiata. Big Bang by³ gór±!

Za swe ca³kiem przypadkowe odkrycie Penzias i Wilson dostali w 1978 r. Nobla. Wielki Wybuch ¶wietnie t³umaczy³, sk±d mog³o siê wzi±æ tzw. mikrofalowe promieniowanie t³a. Tu¿ po narodzinach Wszech¶wiat by³ rozgrzan± kul± plazmy gwa³townie siê rozszerzaj±c± i stygn±c±. Oko³o 300 tys. lat pó¼niej nadszed³ moment, kiedy plazma och³odzi³a siê i przekszta³ci³a w chmurê zwyk³ych atomów. Plazma jest nieprzezroczysta, ale gaz - jak powietrze - ju¿ nie zatrzymywa³ promieniowania. Od tej pory zaczê³o siê ono swobodnie wa³êsaæ po bezmiarach przestrzeni kosmicznej, stygn±c z czasem, by w koñcu dotrzeæ do Ziemi i szumieæ w antenie.

Astrofizycy po raz pierwszy zyskali szansê, by - badaj±c to promieniowanie - zg³êbiæ same pocz±tki ¶wiata.

Szpieg Pana Boga na orbicie

Mikrofale s± jednak poch³aniane przez wilgoæ w powietrzu i trudno je mierzyæ na powierzchni Ziemi. Zw³aszcza ¿e s± te¿ 100 mln razy s³absze ni¿ otaczaj±ce nas na co dzieñ promieniowanie cieplne.

W 1974 r. John Mather zatrudniony w o¶rodku kosmicznym im. Goddarda zaproponowa³ amerykañskiej agencji kosmicznej NASA, by wys³aæ na orbitê niewielkiego satelitê, który dok³adnie zmierzy kosmiczne mikrofale nad atmosfer±. NASA d³ugo nie kwapi³a siê do jego projektu, mimo ¿e satelita mia³ byæ tani. Naukowiec by³ uparty i cierpliwy, ale ju¿ chcia³ zmieniæ temat badañ, kiedy wreszcie osiem lat pó¼niej projekt zatwierdzono.

To nie by³ jednak koniec opó¼nieñ. W 1986 r. COBE by³ gotowy i czeka³ w kolejce na start, kiedy nast±pi³a katastrofa promu Challenger i na kilka lat loty na orbitê zosta³y wstrzymane.

Satelita trafi³ w kosmos dopiero 18 listopada 1989 r. Ju¿ pierwsze pomiary przes³ane na Ziemiê potwierdzi³y, ¿e promieniowanie t³a ma dok³adnie tak± sam± postaæ jak ciep³o emitowane przez rozgrzany obiekt. Musia³ nim byæ sam Wszech¶wiat - 300 tys. lat po Wielkim Wybuchu rozgrzany do temperatury 3 tys. stopni. Nie ma dzi¶ hipotezy, która mog³aby temu zaprzeczyæ.

Promieniowanie t³a od miliardów lat przemierza bezdro¿a kosmosu i zd±¿y³o znacznie ostygn±æ. Z jego pomoc± mo¿na by³oby dzi¶ podgrzaæ dania w kuchence mikrofalowej jedynie do temperatury 2,7 stopnia powy¿ej absolutnego zera (ok. -273 st. C).

Wszystko ¶wietnie zgadza³o siê z teori±. Gdy Mather og³asza³ swoje wyniki na konferencji Amerykañskiego Stowarzyszenia Astronomicznego w styczniu 1990 r., dosta³ wielk± owacjê.

Kosmiczne zmarszczki

Sensacyjne by³y te¿ wskazania innego przyrz±du - radiometru ró¿nicowego, który zmierzy³ niewielkie ró¿nice w temperaturze mikrofal (siêgaj±ce ledwie jednej stutysiêcznej stopnia). Te drobne ró¿nice oznacza³y, ¿e eksplozja Wielkiego Wybuchu nie by³a jednorodna. Miejscami materia by³a trochê bardziej zagêszczona, a zatem gorêtsza, w innych punktach - rozrzedzona i zimniejsza.

Domy¶lono siê, ¿e to zarodki pierwszych struktur, "zmarszczki na przestrzeni kosmicznej", z których potem wy³oni³y siê obecne supergromady galaktyk.

23 kwietnia 1992 r. dr George Smoot, szef zespo³u mierz±cego temperaturê mikrofal, wyst±pi³ podczas konferencji Amerykañskiego Towarzystwa Fizycznego i pokaza³ komputerow± mapê "zmarszczek".

Nastêpnego dnia ró¿owo-pomarañczowe jajowate zdjêcie niemowlêcego kosmosu trafi³o na czo³ówki gazet na ca³ym ¶wiecie. Opatrywano je komentarzem Stephena Hawkinga: "To najwiêksze odkrycie stulecia, je¶li nie wszech czasów".

Nie ulega w±tpliwo¶ci, ¿e John Mather i George Smoot poszerzyli granice nauki. Sprawili, ¿e pytanie o powstanie i ewolucjê Wszech¶wiata przesta³o byæ wy³±czn± domen± metafizyki lub religii.

(gazeta.pl)

Zapraszamy do zazpoznania siê z biografiami:
John C. Mather »
George F. Smoot »
galeria zdjêæ noblistów »


 
 Teoria
Wyprowadzenia wzorów
Zadania fizyczne
Do¶wiadczenia fizyczne
Tablice fizyczne
Biografie fizyków
FORUM
Oferty pracy
 
 Nagroda Nobla z fizyki 2005
Alfred Nobel
John C. Mather
George F. Smoot
Anty-Nobel 2006
 
 Prawo ohma [0]
I Zasada dynamiki Newtona [0]
Potencja³ spoczynkowy [0]
zadannie [0]
wykres energii potencjalnej w czasie [0]
 
 
© 2003-2024 Fizyka Jamnika. Online: 10
Wszystkie artyku³y i publikacje znajduj±ce siê w portalu Fizyka Jamnika s± chronione prawem autorskim.
Kopiowanie, publikowanie i rozpowszechnianie materia³ów bez naszej zgody jest zabronione.
Obs³uga informatyczna