|
|
|
Alfred Nobel urodzi³ siê w Sztokholmie 21 pa¼dziernika 1833 r. Jego ojciec Immanuel Nobel by³ in¿ynierem, który budowa³ mosty i budynki w Sztokholmie. W zwi±zku z jego pracami budowlanymi Immanuel Nobel przeprowadza³ równie¿ do¶wiadczenia rozsadzania kamieni ró¿nymi metodami.
Matka Alfreda - Andriette (z domu Ahlsell), pochodzi³a z bogatej rodziny. Z powodu b³êdów w swojej konstrukcji budowlanej Immanuel Nobel zosta³ skompromitowany, tego samego roku urodzi³ siê Alfred Nobel. W 1837 Immanuel Nobel wyjecha³ ze Sztokholmu wraz z rodzin± zaczynaj±c now± karierê w Finlandii i w Rosji. Aby utrzymaæ rodzinê, Andriette Nobel zaczê³a prowadziæ sklep spo¿ywczy, który dostarcza³ rodzinie skromnego dochodu. W koñcu Immanuel Nobel zacz±³ odnosiæ sukcesy w swoim nowym przedsiêwziêciu w Sankt Petersburgu (Rosja). Otworzy³ warsztat mechaniczny, który dostarcza³ wyposa¿enie rosyjskiemu wojsku oraz m.in przekona³ on ówczesnego cara rosyjskiego i jego genera³ów do tego, ¿e miny morskie mog³yby byæ u¿yte do tego, by zatorowaæ drogê wrogowi, który by chcia³ zaatakowaæ miasto z morza.
Miny morskie zaprojektowane przez Immanuela Nobla by³y urz±dzeniami prostymi, sk³adaj±cymi siê z zatopionych drewnianych beczek nape³nionych prochem. Zakotwiczone pod powierzchni± wody w rejonach zatok Finlandii, skutecznie zahamowa³y brytyjsk± Królewsk± Marynarkê Wojenn± przy próbie zdobycia St. Petersburga podczas wojny krymskiej (1853-1856). Immanuel Nobel by³ równie¿ pionierem w produkcji broni i w projektowaniu maszyn parowych.
Sukcesy ojca sprzyja³y szczê¶ciu rodziny - w 1842 r. przeprowadzili siê wszyscy do St. Petersburga. Dzieci uczyli na pocz±tku prywatni nauczyciele. Szkolenie obejmowa³o nauki przyrodnicze, jêzyki i literaturê. W wieku 17 lat Alfred Nobel w³ada³ biegle szwedzkim, rosyjskim, francuskim, angielskim i niemieckim. Jego g³ównymi zainteresowaniami by³a literatura anglojêzyczna i poezja, ale te¿ i chemia oraz fizyka. Ojciec Alfreda, który chcia³ by jego synowie do³±czyli do jego przedsiêwziêcia jako in¿ynierowie, nie akceptowa³ tego, i¿ Alfred interesowa³ siê poezj± i uwa¿a³ swojego syna za raczej zamkniêtego w sobie. Aby poszerzaæ horyzonty Alfreda jego ojciec wys³a³ go za granicê w celu dalszej nauki w zakresie in¿ynierii chemicznej. Podczas dwóch lat Alfred Nobel odwiedzi³ Szwecjê, Niemcy, Francjê i Stany Zjednoczone.
W Pary¿u, czyli w mie¶cie, które polubi³ najbardziej, pracowa³ on w prywatnym laboratorium profesora T. J. Pelouze, s³awnego aptekarza. Tam spotka³ innego m³odego w³oskiego aptekarza Ascanio Sobrero, który trzy lata wcze¶niej wynalaz³ wybuchow± ciecz - nitroglicerynê. Nitrogliceryna zosta³a wyprodukowana przez rozrabianie gliceryny z kwasem siarkowym i kwasem azotowym. To by³o uwa¿ane za zbyt niebezpieczne i nie nadawa³o siê z tego powodu do jakiegokolwiek praktycznego wykorzystania, pomimo ¿e si³a wybuchu nitrogliceryny znacznie przewy¿sza³a si³ê wybuchu prochu. P³yn wybucha³ w bardzo nieprzewidywalny sposób, je¶li wystawiony by³ na ogrzewanie lub ci¶nienie.
Alfred Nobel zainteresowa³ siê nitrogliceryn± i próbowa³ dociec, jak mo¿naby j± praktycznie wykorzystaæ w budownictwie. Równie¿ zdawa³ sobie sprawê z tego, ¿e problemy bezpieczeñstwa musia³yby zostaæ rozwi±zane, by nitrogliceryna mog³a wej¶æ do powszechnego uzycia. W 1852 r. Alfred Nobel zosta³ poproszony przez ojca by wróciæ do Rosji i pracowaæ w przedsiêwziêciu rodzinnym, które szybko rozrasta³o siê wskutek zapotrzebowania rosyjskiego wojska.
Razem ze swoim ojcem przeprowadza³ badania nad nitrogliceryn± jako op³acalnym i przydatnym ¶rodkiem wybuchowym. A poniewa¿ wojna skoñczy³a siê i wskutek tego warunki zmieni³y siê, przedsiêwziêcie Immanuela Nobla zmuszone by³o znów do upadku. Immanuel i dwóch jego synów, Alfred i Emil, opu¶cili St. Petersburg i wrócili do Sztokholmu. Jego dwaj inni synowie, Robert i Ludvig, pozostali w St. Petersburgu. Z du¿ymi trudno¶ciami uda³o siê im uratowaæ przedsiêwziêcie rodzinne, które nastêpnie przesz³o do rozwiniêcia przemys³u naftowego w po³udniowej czê¶ci rosyjskiego imperium. Odnie¶li oni du¿y sukces i zostali jednymi z najbogatszych ludzi ¿yj±cych w owym czasie.
Po powrocie do Szwecji w 1863 r., Alfred Nobel skoncentrowa³ siê na badaniu nitrogliceryny jako ¶rodka wybuchowego. Kilka wybuchów, w tym wliczaj±c ten, w w którym jego brat Emil i kilka innych osób zostali zabici (1864), przekona³o w³adze do tego, ¿e produkcja nitrogliceryny jest niezmiernie niebezpieczna. Zmusi³o to Nobla do eksperymentowania z nitrogliceryn± poza granicami Sztokholmu oraz musia³ on z³o¿yæ podanie, by móc eksperymentowaæ na barce zakotwiczonej na jeziorze Mälaren. Alfred nie zniechêci³ siê i w 1864 r. móg³ zacz±æ masow± produkcjê nitrogliceryny.
By obchodzenie siê z nitrogliceryn± uczyniæ bardziej bezpiecznym, Alfred Nobel przeprowadzi³ do¶wiadczenia z innymi dodatkami. Szybko stwierdzi³, ¿e ³±czenie nitrogliceryny z krzemionk± zamienia p³yn w masê, która mog³a byæ kszta³towana do prêtów (lasek) odpowiedniej wielko¶ci, które mog³y byæ wsuwane do odpowiednich wywierconych dziur. W 1867 r. opatentowa³ ten materia³ i nazwa³ go dynamitem. Aby móc detonowaæ laski dynamitu, wynalaz³ równie¿ detonator, który uruchamia³o siê poprzez podpalenie (np. lontu). Oba wynalazki zosta³y wykonane w tym samym czasie, w którym wynaleziono m³ot pneumatyczny. Razem te wszystkie wynalazki drastycznie obni¿y³y koszt rozsadzania kamienia, przewiercania tunelów, budowania kana³ów i wielu, wielu innych.
Rynek zbytu na dynamit urós³ bardzo szybko, a Alfred Nobel równie¿ okaza³ siê byæ bardzo sprawnym przedsiêbiorc± i biznesmenem. W 1865 r. jego fabryka w Krümmel ko³o Hamburga, eksportowa³a materia³y wybuchowe z nitrogliceryny do innych krajów w Europie, Ameryce i Australii. Przez lata za³o¿y³ fabryki i laboratoria w 90 innych miejscach w wiêcej ni¿ 20 krajach. Pomimo ¿e zamieszka³ w Pary¿u, du¿± czê¶æ swojego ¿ycia podró¿owa³. Victor Hugo przedstawi³ go kiedy¶ jako "najbogatszego w³óczêgê Europy". Gdy Nobel nie podró¿owa³ albo nie zajmowa³ siê dzia³alno¶ci± gospodarcz±, pracowa³ on w swoich laboratoriach, które otwiera³ w ró¿nych krajach, pierwsze w Sztokholmie i pó¼niej w Hamburgu (Niemcy), Ardeer (Szkocja), Pary¿u i Sevran (Francja), Karlskoga (Szwecja) i San Remo (W³ochy). Skupi³ siê na rozwoju materia³ów wybuchowych i innych chemicznych odkryciach, wliczaj±c w to takie materia³y jak kauczuk syntetyczny, sztuczna skóra, jedwab sztuczny, itp. Przed swoj± ¶mierci± w 1896 r. mia³ 355 opatentowanych wynalazków.
Intensywna praca i podró¿e nie zostawia³y mu du¿o czasu na prywatne ¿ycie. W wieku 43 lat czu³ siê tak jak starzec. Wtedy zareklamowa³ siê w gazecie: "Bogaty, wysoce wykszta³cony jegomo¶æ poszukuje pani dojrza³ego wieku, znaj±c± kilka jêzyków, na stanowisko sekretarza i nadzorcy rodziny". Najbardziej wykwalifikowan± kandydatk± okaza³a siê byæ austriacka kobieta, Countess Bertha Kinsky. Po krótkim czasie pracy dla Nobla zdecydowa³a siê na powrót do Austrii i po¶lubi³a tam Arthura von Suttnera. Pomimo tego Alfred Nobel i Bertha von Suttner pozostali przyjació³mi i pisali do siebie listy przez dziesiêciolecia. Przez lata Bertha von Suttner stawa³a siê coraz bardziej krytyczna w stosunku do tak zwanego wy¶cigu zbrojeñ. Napisa³a s³awn± ksi±¿kê "Lay Down Your Arms" i sta³a siê znacz±c± postaci± w ruchu pokojowym. Bez w±tpienia wp³ynê³o to na Alfreda Nobla, który napisa³ w swej ostatniej woli, by przyznawaæ nagrodê dla osób albo organizacji, które dzia³aj± na rzecz pokoju. Kilka lat po ¶mierci Alfreda Nobla, norweski parlament zadecydowa³, by przyznaæ w 1905 r. pokojow± Nagrodê Nobla dla Berthy von Suttner.
Wielko¶æ Alfreda Nobla by³a w jego niezwyk³ej umiejêtno¶ci ³±czenia mentalno¶ci naukowca i wynalazcy z dynamizmem przemys³owca patrz±cym w przysz³o¶æ. Anga¿owa³ siê on czêsto w kwestiach dotycz±cych zachowania globalnego pokoju na ¶wiecie. Posiada³ ogromne zainteresowania literatur±, pisa³ poezjê i dramaty.
Wiele z przedsiêbiorstw za³o¿onych przez Nobla rozwinê³o siê i niektóre z nich wci±¿ odgrywaj± znacz±c± rolê w gospodarce ¶wiatowej, na przyk³ad Imperial Chemical Industries (ICI) w Wielkiej Brytanii; Société Centrale de Dynamite we Francji i Dyno Industries w Norwegii. Alfred Nobel zmar³ w San Remo, 10 grudnia 1896 r.
Dok³adna tre¶æ testamentu:
"Ca³o¶æ mojego pozosta³ego, nadaj±cego siê do spieniê¿enia maj±tku ma byæ rozdysponowana w sposób nastêpuj±cy: kapita³ zainwestowany w bezpieczne papiery warto¶ciowe przez wykonawców testamentu ma stanowiæ fundusz, od którego odsetki bêd± rozdzielane dorocznie w formie nagród miêdzy tych, którzy w poprzednim roku wy¶wiadczyli ludzko¶ci najwiêksze dobrodziejstwa. Wspomniane odsetki maj± byæ podzielone na piêæ równych czê¶ci i przyznawane nastêpuj±co: pierwsza czê¶æ - osobie, która dokona najwa¿niejszego odkrycia lub wynalazku w fizyce; druga - osobie, która dokona najwa¿niejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii; trzecia - osobie, która dokona najwa¿niejszego odkrycia w dziedzinie fizjologii lub medycyny; czwarta - osobie, która w dziedzinie literatury napisze najwybitniejsze dzie³o o tendencjach idealistycznych i pi±ta czê¶æ osobie, która bêdzie dzia³a³a najlepiej na rzecz braterstwa narodów, likwidacji lub ograniczenia sta³ych armii i zwo³ywania oraz popierania kongresów pokojowych. Nagrody w dziedzinie fizyki i chemii maj± byæ przyznawane przez Szwedzk± Akademiê Nauk; w dziedzinie prac medycznych i fizjologicznych przez Instytut Karolinska w Sztokholmie; w dziedzinie literatury przez Akademiê w Sztokholmie, za¶ dla rzeczników pokoju przez komitet sk³adaj±cy siê z piêciu osób, wybierany przez norweski Storting (parlament). Jest moim wyra¼nym ¿yczeniem, by przy przyznawaniu nagród nie brano pod uwagê narodowo¶ci kandydatów, ale by nagroda trafia³a do r±k ludzi najbardziej warto¶ciowych, bez wzglêdu na to, czy s± oni Skandynawami, czy nie."
Realizacja testamentu
Testament Nobla otwarto w styczniu 1897 roku. Musia³y jednak up³yn±æ cztery okr±g³e lata, by dosz³o do jego realizacji. Okaza³o siê, ¿e z punktu widzenia prawa testament mia³ istotne niedoci±gniêcia. Prawnicy mieli np. w±tpliwo¶ci co do sta³ego miejsca zamieszkania Nobla, gdy¿ jego dobra by³y rozsiane po ¶wiecie. Nie by³o wcale jasne, czy ca³a fortuna powinna wróciæ do Szwecji. Realizacja testamentu by³a przedmiotem ostrego sporu pomiêdzy Szwecj± i Norwegi±, które pod koniec XIX wieku stanowi³y jedno pañstwo. ¯yczenie Nobla nie podoba³o siê tak¿e niektórym jego spadkobiercom. Ponadto instytucje wskazane przez Nobla, jako przyznaj±ce nagrodê, obawia³y siê odpowiedzialno¶ci. Cz³onkowie Szwedzkiej Akademii Nauk uwa¿ali, ¿e wyró¿nienia powinny siê dostawaæ wy³±cznie w rêce Skandynawów. Król Oskar II twierdzi³, ¿e fortuna powinna przypa¶æ rodzinie Nobla, a je¶li ju¿ mia³oby siê przyznawaæ nagrody, to przynajmniej nale¿a³oby zrezygnowaæ z podejrzanego "wyró¿nienia pokojowego". Bez szemrania wolê wynalazcy dynamitu gotów by³ wype³niaæ wy³±cznie norweski parlament - Storting. Ostatecznie jednak wszystko uda³o siê za³atwiæ po my¶li Nobla, przede wszystkim dziêki staraniom jego 26-letniego asystenta - Ragnara Sohlmana. Sohlman bezzw³ocznie i w najwiêkszym sekrecie zacz±³ zbieraæ noblowskie pieni±dze oraz kosztowno¶ci, by wywie¼æ je z Francji. W pewnym momencie by³ zmuszony przewie¼æ fortunê Nobla przez sam ¶rodek Pary¿a odkrytym konnym pojazdem. Przez ca³± trasê ¶ciska³ kurczowo w d³oniach dwa nabite pistolety. Na szczê¶cie nie musia³ ich u¿yæ. Jedyn± parysk± instytucj± zdoln± zabezpieczyæ tak wielki maj±tek by³ bank Rothschildów. Dobra przes³ano t± drog± do Szkocji, by tam je spieniê¿yæ. 29 czerwca 1900 roku na mocy specjalnego zarz±dzenia królewskiego powo³ano Fundacjê Noblowsk±. Zarz±dza³a ona maj±tkiem 31,5 mln koron szwedzkich (3,7 mln dolarów amerykañskich). Pierwsze nagrody mo¿na by³o przyznaæ w roku 1901.
Biedna nagroda
Decyzja Nobla o inwestowaniu kapita³u wy³±cznie w bezpieczne papiery warto¶ciowe okaza³a siê niezbyt szczê¶liwa. Wysoko¶æ nagrody w 1901 r. wynios³a 150 800 koron, co stanowi³o równowarto¶æ pensji profesorskiej z 15-20 lat. Niestety, rz±dowe obligacje o sta³ym oprocentowaniu dawa³y stosunkowo niewielki dochód. Do tego dosz³a inflacja. W efekcie w 1920 r. warto¶æ nagrody wynios³a zaledwie 28 proc. warto¶ci wyj¶ciowej. Ponadto fundacja przez lata zmuszona by³a p³aciæ wysokie podatki. Z obowi±zku tego szwedzki parlament zwolni³ j± dopiero w 1946 r. Siedem lat pó¼niej zapad³a wa¿na decyzja o zmianie sposobu inwestowania pieniêdzy. Uzyskano pozwolenie na inwestowanie w akcje i nieruchomo¶ci. Poluzowano te¿ przepisy dotycz±ce miejsca inwestowania. I tak w 1999 r. tylko 13 proc. pieniêdzy ulokowane by³o w Szwecji, 18 proc. w innych krajach europejskich, 22 proc. w USA, 3 proc. w Japonii, a 1 proc. na rynkach wschodz±cych. W 1998 r. kapita³ fundacji wzrós³ do 372 mln dolarów, z czego na nagrody, ceremoniê ich wrêczenia oraz na bie¿±c± dzia³alno¶æ wydano niespe³na 11,8 mln. To pozwoli³o przyznaæ nagrody w wysoko¶ci 894 tys. dolarów amerykañskich ka¿da. Nobel 2000 wyniós³ równo 9 mln koron szwedzkich, co stanowi równowarto¶æ ok. 967 tys. dolarów amerykañskich.
(Nobelprize.org - t³umaczenie w³asne, gazeta.pl)
Zobacz galeriê zdjêæ dotycz±c± Alfreda Nobla »
« powrót do strony g³ównej Biografii
|
|
|
|
|