|
|
|
 |
|
|
|
|
|
|
| |
Alfred Nobel urodził się w Sztokholmie 21 października 1833 r. Jego ojciec Immanuel Nobel był inżynierem, który budował mosty i budynki w Sztokholmie. W związku z jego pracami budowlanymi Immanuel Nobel przeprowadzał również doświadczenia rozsadzania kamieni różnymi metodami.
 Matka Alfreda - Andriette (z domu Ahlsell), pochodziła z bogatej rodziny. Z powodu błędów w swojej konstrukcji budowlanej Immanuel Nobel został skompromitowany, tego samego roku urodził się Alfred Nobel. W 1837 Immanuel Nobel wyjechał ze Sztokholmu wraz z rodziną zaczynając nową karierę w Finlandii i w Rosji. Aby utrzymać rodzinę, Andriette Nobel zaczęła prowadzić sklep spożywczy, który dostarczał rodzinie skromnego dochodu. W końcu Immanuel Nobel zaczął odnosić sukcesy w swoim nowym przedsięwzięciu w Sankt Petersburgu (Rosja). Otworzył warsztat mechaniczny, który dostarczał wyposażenie rosyjskiemu wojsku oraz m.in przekonał on ówczesnego cara rosyjskiego i jego generałów do tego, że miny morskie mogłyby być użyte do tego, by zatorować drogę wrogowi, który by chciał zaatakować miasto z morza.
Miny morskie zaprojektowane przez Immanuela Nobla były urządzeniami prostymi, składającymi się z zatopionych drewnianych beczek napełnionych prochem. Zakotwiczone pod powierzchnią wody w rejonach zatok Finlandii, skutecznie zahamowały brytyjską Królewską Marynarkę Wojenną przy próbie zdobycia St. Petersburga podczas wojny krymskiej (1853-1856). Immanuel Nobel był również pionierem w produkcji broni i w projektowaniu maszyn parowych.
Sukcesy ojca sprzyjały szczęściu rodziny - w 1842 r. przeprowadzili się wszyscy do St. Petersburga. Dzieci uczyli na początku prywatni nauczyciele. Szkolenie obejmowało nauki przyrodnicze, języki i literaturę. W wieku 17 lat Alfred Nobel władał biegle szwedzkim, rosyjskim, francuskim, angielskim i niemieckim. Jego głównymi zainteresowaniami była literatura anglojęzyczna i poezja, ale też i chemia oraz fizyka. Ojciec Alfreda, który chciał by jego synowie dołączyli do jego przedsięwzięcia jako inżynierowie, nie akceptował tego, iż Alfred interesował się poezją i uważał swojego syna za raczej zamkniętego w sobie. Aby poszerzać horyzonty Alfreda jego ojciec wysłał go za granicę w celu dalszej nauki w zakresie inżynierii chemicznej. Podczas dwóch lat Alfred Nobel odwiedził Szwecję, Niemcy, Francję i Stany Zjednoczone.
W Paryżu, czyli w mieście, które polubił najbardziej, pracował on w prywatnym laboratorium profesora T. J. Pelouze, sławnego aptekarza. Tam spotkał innego młodego włoskiego aptekarza Ascanio Sobrero, który trzy lata wcześniej wynalazł wybuchową ciecz - nitroglicerynę. Nitrogliceryna została wyprodukowana przez rozrabianie gliceryny z kwasem siarkowym i kwasem azotowym. To było uważane za zbyt niebezpieczne i nie nadawało się z tego powodu do jakiegokolwiek praktycznego wykorzystania, pomimo że siła wybuchu nitrogliceryny znacznie przewyższała siłę wybuchu prochu. Płyn wybuchał w bardzo nieprzewidywalny sposób, jeśli wystawiony był na ogrzewanie lub ciśnienie.
Alfred Nobel zainteresował się nitrogliceryną i próbował dociec, jak możnaby ją praktycznie wykorzystać w budownictwie. Również zdawał sobie sprawę z tego, że problemy bezpieczeństwa musiałyby zostać rozwiązane, by nitrogliceryna mogła wejść do powszechnego uzycia. W 1852 r. Alfred Nobel został poproszony przez ojca by wrócić do Rosji i pracować w przedsięwzięciu rodzinnym, które szybko rozrastało się wskutek zapotrzebowania rosyjskiego wojska.
Razem ze swoim ojcem przeprowadzał badania nad nitrogliceryną jako opłacalnym i przydatnym środkiem wybuchowym. A ponieważ wojna skończyła się i wskutek tego warunki zmieniły się, przedsięwzięcie Immanuela Nobla zmuszone było znów do upadku. Immanuel i dwóch jego synów, Alfred i Emil, opuścili St. Petersburg i wrócili do Sztokholmu. Jego dwaj inni synowie, Robert i Ludvig, pozostali w St. Petersburgu. Z dużymi trudnościami udało się im uratować przedsięwzięcie rodzinne, które następnie przeszło do rozwinięcia przemysłu naftowego w południowej części rosyjskiego imperium. Odnieśli oni duży sukces i zostali jednymi z najbogatszych ludzi żyjących w owym czasie.
Po powrocie do Szwecji w 1863 r., Alfred Nobel skoncentrował się na badaniu nitrogliceryny jako środka wybuchowego. Kilka wybuchów, w tym wliczając ten, w w którym jego brat Emil i kilka innych osób zostali zabici (1864), przekonało władze do tego, że produkcja nitrogliceryny jest niezmiernie niebezpieczna. Zmusiło to Nobla do eksperymentowania z nitrogliceryną poza granicami Sztokholmu oraz musiał on złożyć podanie, by móc eksperymentować na barce zakotwiczonej na jeziorze Mälaren. Alfred nie zniechęcił się i w 1864 r. mógł zacząć masową produkcję nitrogliceryny.
By obchodzenie się z nitrogliceryną uczynić bardziej bezpiecznym, Alfred Nobel przeprowadził doświadczenia z innymi dodatkami. Szybko stwierdził, że łączenie nitrogliceryny z krzemionką zamienia płyn w masę, która mogła być kształtowana do prętów (lasek) odpowiedniej wielkości, które mogły być wsuwane do odpowiednich wywierconych dziur. W 1867 r. opatentował ten materiał i nazwał go dynamitem. Aby móc detonować laski dynamitu, wynalazł również detonator, który uruchamiało się poprzez podpalenie (np. lontu). Oba wynalazki zostały wykonane w tym samym czasie, w którym wynaleziono młot pneumatyczny. Razem te wszystkie wynalazki drastycznie obniżyły koszt rozsadzania kamienia, przewiercania tunelów, budowania kanałów i wielu, wielu innych.
Rynek zbytu na dynamit urósł bardzo szybko, a Alfred Nobel również okazał się być bardzo sprawnym przedsiębiorcą i biznesmenem. W 1865 r. jego fabryka w Krümmel koło Hamburga, eksportowała materiały wybuchowe z nitrogliceryny do innych krajów w Europie, Ameryce i Australii. Przez lata założył fabryki i laboratoria w 90 innych miejscach w więcej niż 20 krajach. Pomimo że zamieszkał w Paryżu, dużą część swojego życia podróżował. Victor Hugo przedstawił go kiedyś jako "najbogatszego włóczęgę Europy". Gdy Nobel nie podróżował albo nie zajmował się działalnością gospodarczą, pracował on w swoich laboratoriach, które otwierał w różnych krajach, pierwsze w Sztokholmie i później w Hamburgu (Niemcy), Ardeer (Szkocja), Paryżu i Sevran (Francja), Karlskoga (Szwecja) i San Remo (Włochy). Skupił się na rozwoju materiałów wybuchowych i innych chemicznych odkryciach, wliczając w to takie materiały jak kauczuk syntetyczny, sztuczna skóra, jedwab sztuczny, itp. Przed swoją śmiercią w 1896 r. miał 355 opatentowanych wynalazków.
Intensywna praca i podróże nie zostawiały mu dużo czasu na prywatne życie. W wieku 43 lat czuł się tak jak starzec. Wtedy zareklamował się w gazecie: "Bogaty, wysoce wykształcony jegomość poszukuje pani dojrzałego wieku, znającą kilka języków, na stanowisko sekretarza i nadzorcy rodziny". Najbardziej wykwalifikowaną kandydatką okazała się być austriacka kobieta, Countess Bertha Kinsky. Po krótkim czasie pracy dla Nobla zdecydowała się na powrót do Austrii i poślubiła tam Arthura von Suttnera. Pomimo tego Alfred Nobel i Bertha von Suttner pozostali przyjaciółmi i pisali do siebie listy przez dziesięciolecia. Przez lata Bertha von Suttner stawała się coraz bardziej krytyczna w stosunku do tak zwanego wyścigu zbrojeń. Napisała sławną książkę "Lay Down Your Arms" i stała się znaczącą postacią w ruchu pokojowym. Bez wątpienia wpłynęło to na Alfreda Nobla, który napisał w swej ostatniej woli, by przyznawać nagrodę dla osób albo organizacji, które działają na rzecz pokoju. Kilka lat po śmierci Alfreda Nobla, norweski parlament zadecydował, by przyznać w 1905 r. pokojową Nagrodę Nobla dla Berthy von Suttner.
Wielkość Alfreda Nobla była w jego niezwykłej umiejętności łączenia mentalności naukowca i wynalazcy z dynamizmem przemysłowca patrzącym w przyszłość. Angażował się on często w kwestiach dotyczących zachowania globalnego pokoju na świecie. Posiadał ogromne zainteresowania literaturą, pisał poezję i dramaty.
Wiele z przedsiębiorstw założonych przez Nobla rozwinęło się i niektóre z nich wciąż odgrywają znaczącą rolę w gospodarce światowej, na przykład Imperial Chemical Industries (ICI) w Wielkiej Brytanii; Société Centrale de Dynamite we Francji i Dyno Industries w Norwegii. Alfred Nobel zmarł w San Remo, 10 grudnia 1896 r.
Dokładna treść testamentu:
"Całość mojego pozostałego, nadającego się do spieniężenia majątku ma być rozdysponowana w sposób następujący: kapitał zainwestowany w bezpieczne papiery wartościowe przez wykonawców testamentu ma stanowić fundusz, od którego odsetki będą rozdzielane dorocznie w formie nagród między tych, którzy w poprzednim roku wyświadczyli ludzkości największe dobrodziejstwa. Wspomniane odsetki mają być podzielone na pięć równych części i przyznawane następująco: pierwsza część - osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub wynalazku w fizyce; druga - osobie, która dokona najważniejszego odkrycia lub ulepszenia w chemii; trzecia - osobie, która dokona najważniejszego odkrycia w dziedzinie fizjologii lub medycyny; czwarta - osobie, która w dziedzinie literatury napisze najwybitniejsze dzieło o tendencjach idealistycznych i piąta część osobie, która będzie działała najlepiej na rzecz braterstwa narodów, likwidacji lub ograniczenia stałych armii i zwoływania oraz popierania kongresów pokojowych. Nagrody w dziedzinie fizyki i chemii mają być przyznawane przez Szwedzką Akademię Nauk; w dziedzinie prac medycznych i fizjologicznych przez Instytut Karolinska w Sztokholmie; w dziedzinie literatury przez Akademię w Sztokholmie, zaś dla rzeczników pokoju przez komitet składający się z pięciu osób, wybierany przez norweski Storting (parlament). Jest moim wyraźnym życzeniem, by przy przyznawaniu nagród nie brano pod uwagę narodowości kandydatów, ale by nagroda trafiała do rąk ludzi najbardziej wartościowych, bez względu na to, czy są oni Skandynawami, czy nie."
Realizacja testamentu
Testament Nobla otwarto w styczniu 1897 roku. Musiały jednak upłynąć cztery okrągłe lata, by doszło do jego realizacji. Okazało się, że z punktu widzenia prawa testament miał istotne niedociągnięcia. Prawnicy mieli np. wątpliwości co do stałego miejsca zamieszkania Nobla, gdyż jego dobra były rozsiane po świecie. Nie było wcale jasne, czy cała fortuna powinna wrócić do Szwecji. Realizacja testamentu była przedmiotem ostrego sporu pomiędzy Szwecją i Norwegią, które pod koniec XIX wieku stanowiły jedno państwo. Życzenie Nobla nie podobało się także niektórym jego spadkobiercom. Ponadto instytucje wskazane przez Nobla, jako przyznające nagrodę, obawiały się odpowiedzialności. Członkowie Szwedzkiej Akademii Nauk uważali, że wyróżnienia powinny się dostawać wyłącznie w ręce Skandynawów. Król Oskar II twierdził, że fortuna powinna przypaść rodzinie Nobla, a jeśli już miałoby się przyznawać nagrody, to przynajmniej należałoby zrezygnować z podejrzanego "wyróżnienia pokojowego". Bez szemrania wolę wynalazcy dynamitu gotów był wypełniać wyłącznie norweski parlament - Storting. Ostatecznie jednak wszystko udało się załatwić po myśli Nobla, przede wszystkim dzięki staraniom jego 26-letniego asystenta - Ragnara Sohlmana. Sohlman bezzwłocznie i w największym sekrecie zaczął zbierać noblowskie pieniądze oraz kosztowności, by wywieźć je z Francji. W pewnym momencie był zmuszony przewieźć fortunę Nobla przez sam środek Paryża odkrytym konnym pojazdem. Przez całą trasę ściskał kurczowo w dłoniach dwa nabite pistolety. Na szczęście nie musiał ich użyć. Jedyną paryską instytucją zdolną zabezpieczyć tak wielki majątek był bank Rothschildów. Dobra przesłano tą drogą do Szkocji, by tam je spieniężyć. 29 czerwca 1900 roku na mocy specjalnego zarządzenia królewskiego powołano Fundację Noblowską. Zarządzała ona majątkiem 31,5 mln koron szwedzkich (3,7 mln dolarów amerykańskich). Pierwsze nagrody można było przyznać w roku 1901.
Biedna nagroda
Decyzja Nobla o inwestowaniu kapitału wyłącznie w bezpieczne papiery wartościowe okazała się niezbyt szczęśliwa. Wysokość nagrody w 1901 r. wyniosła 150 800 koron, co stanowiło równowartość pensji profesorskiej z 15-20 lat. Niestety, rządowe obligacje o stałym oprocentowaniu dawały stosunkowo niewielki dochód. Do tego doszła inflacja. W efekcie w 1920 r. wartość nagrody wyniosła zaledwie 28 proc. wartości wyjściowej. Ponadto fundacja przez lata zmuszona była płacić wysokie podatki. Z obowiązku tego szwedzki parlament zwolnił ją dopiero w 1946 r. Siedem lat później zapadła ważna decyzja o zmianie sposobu inwestowania pieniędzy. Uzyskano pozwolenie na inwestowanie w akcje i nieruchomości. Poluzowano też przepisy dotyczące miejsca inwestowania. I tak w 1999 r. tylko 13 proc. pieniędzy ulokowane było w Szwecji, 18 proc. w innych krajach europejskich, 22 proc. w USA, 3 proc. w Japonii, a 1 proc. na rynkach wschodzących. W 1998 r. kapitał fundacji wzrósł do 372 mln dolarów, z czego na nagrody, ceremonię ich wręczenia oraz na bieżącą działalność wydano niespełna 11,8 mln. To pozwoliło przyznać nagrody w wysokości 894 tys. dolarów amerykańskich każda. Nobel 2000 wyniósł równo 9 mln koron szwedzkich, co stanowi równowartość ok. 967 tys. dolarów amerykańskich.
(Nobelprize.org - tłumaczenie własne, gazeta.pl)
Zobacz galerię zdjęć dotyczącą Alfreda Nobla »
« powrót do strony głównej Biografii
|
|
|
|
|
Serwis "Fizyka Jamnika" używa plików cookies. Są to pliki instalowane w urządzeniach końcowych osób korzystających z serwisu, w celu administrowania serwisem, poprawy jakości świadczonych usług w tym dostosowania treści serwisu do preferencji użytkownika, utrzymania sesji użytkownika oraz dla celów statystycznych i targetowania behawioralnego reklamy (dostosowania treści reklamy do Twoich indywidualnych potrzeb). Informujemy, że istnieje możliwość określenia przez użytkownika serwisu warunków przechowywania lub uzyskiwania dostępu do informacji zawartych w plikach cookies za pomocą ustawień przeglądarki lub konfiguracji usługi. Szczegółowe informacje na ten temat dostępne są u producenta przeglądarki, u dostawcy usługi dostępu do Internetu oraz w Polityce prywatności.
OK
|
|
